मल्लाज, खेतमा मकै नभित्र्याउँदासम्म बिहान झिसमिसे उज्यालो नहुँदै खेतमा पुग्ने पर्वतको जलजला गाउँपालिका–४ का चक्रबहादुर कार्की साँझ रात परेपछि मात्र घर फर्कने गर्नुभयो ।
खेतमा लगाएको मकैले घोगा हालेर नपाक्दासम्म करिब डेढ महिना कार्कीको दिनचर्या बाँदर धपाएर खेतमै बित्यो । हातमा गुलेली समातेर बस्ने चक्रबहादुरले घामपानीबाट जोगिन खेतमै टहरा बनाउनुभएको थियो ।
“बाँदरको हुल पसेभने छिनभरमा खेतभरीको मकै सखाप पार्छन,” उहाँले भन्नुभयो “बिहान उज्यालो भएदेखि रात नपरुञ्जेलसम्म बाँदर धपाउन परिवारका सदस्य आलोपालो गरेर खेतमा बस्यौ ।”
बाँदरबाट बाली जोगाउन एकाबिहानै उज्यालो हुनेवित्तिकै खेतबारीमा पुग्ने मल्लाजका कृषकहरु साँझ नपरुन्जेलसम्म बाली कुरेर बनेगर्छन् । खेतीबाली लगाउने र हुर्काउन जस्तै बादरबाट जोगाउनु किसानका लागि अर्को चुनौति बनेको छ । बाँदर धपाउन कृषकको श्रम, पसिना र समय खर्च भएको छ ।
आँखा झिमिक्क गर्नासाथ बादरले सारा खेतीबाली नष्ट गरिदिन्छ । कृषकहरु खाना र खाजा खाने समय समेत पाउदैनन् । बादर हेर्न बसेको ठाउँमै खाना–खाजा पु¥याइदिनु पर्ने बाध्यता रहेको छ ।
खेतबारीमा फल्दै गरेका बाली मात्र होइन बाँदरले मान्छे नभएको मौकामा घरभित्रै पसेर समेत अन्नपात नास गरिदिने गरेको छ । बाँदरले खाद्यबालीसँगै तरकारी र फलफूल खानुका साथै बिरुवासमेत उखेलेर नष्ट गरिदिने गरेको जलजला–३ का द्रोण खत्रीले बताउनुभयो । वनको विस्तारसँगै जंगल वरपरका खेतबारीमा खेती हुन छाडेका छन् । आहारा, पानीको खोजीमा बाँदरसहित अन्य बन्यजन्तु बस्तिमै आउन थालेका छन् ।
कानुन अनुसार बादरलाई लखेट्न, पक्रन, घाइते बनाउन, मार्न, बन्ध्याकरण गर्न, स्थानान्तरण गर्न र घरमा पशुको रुपमा पाल्न नपाउने व्यवस्था छ । बाँदरको समस्या न्युनीकरण गर्न टिमुर सतुवा, चिराइतो, कुरिलो, ओखार, बेसार, कागति, केरा, फुल र घाँस खेती गर्न सकिने म्याग्दीका डिभिजनल वन अधिकृत मनोज रानाभाटले बताउनुभयो ।
नेपालमा आसामी रातो, रातो र सेतो रंगको हनुमान लंगुर बादर पाइन्छ । आसामी रातो बादर संरक्षित स्तनधारी वन्यजन्तु हो । सेतो हनुमान लंगुर बादर एक–दुई वटाको संख्यामा मात्र भेटिन्छ । आसामी र रातो बाँदर भने समुहमा बस्छन् ।
यी बाँदरको हुल पसेपछि क्षणभरमै खेतीबाली खाने तथा नष्ट पारिदिने गर्छन् । धान र गहुँको समयमा खासै दुःख नदिने बाँदरले मकै पाक्ने याममा बढी समस्यामा पारेको छ । बाँदरकै समस्याका कारण कतिपय कृषकले बाली लगाउनै छाडेर खेतबारी बाँझो राख्न थालेका छन् ।
वर्षभरिलाई पुग्ने खाद्यान्न एकैछिनमा सखाप पार्ने भएपछि किसान अरु काम धन्दा छाडेर बाँदर धपाउन मै व्यस्त हुनु परेको छ । मल्लाजका किसानहरु बाँदर धपाउन खेतबारीको डिलमा छाप्रो नै बनाएर बस्ने गरेका छन् । केही स्थानीय तहले बादर स्थानान्तरण, धपाउने औजारको विकास र घास खेति गरेपनि सबै ठाउँमा यस्तो प्रयास हुन सकेको छैन् । बादर आतंक नेपालका धेरै ठाउँका कृषकको साझा समस्या हो । त्यसैले सरकारले दिर्घकालिन योजना र उपायको खोजी गरेर बाँदरको समस्या समाधान गर्नु आवश्यक भएको छ ।
