धु्रबसागर शर्मा
बेनी, ४ कात्तिक । शरद ऋतुको रमाइला दिन । उघ्रिएको आकाश । उत्तरतिर टलक्कै टल्किएका हिमाल । खेतैभरि लहलह धान खेत । झलक्क हेर्दा लाग्छ गाउँमा सबै रमाएका छन् । खुशीयाली छाएको छ । तर, वास्तविकता त्यस्तो कहाँ छ र ?
गाउँको रौनक यहाँका युवासँगै बाहिरिएको छ । वयोवृद्ध मात्र छन् गाउँमा । दशैँ मनाउन गाउँ आएका युवा कार्यक्षेत्र फर्किसकेका छन् । उनीहरुसँगै गाउँको रौनक फेरि हराएको छ । दसैँमा आएकाहरु शहर फर्किएपछि दिनभरी चिरबिर गर्ने चरा साँझ आफ्नै गुँडमा फर्किएझैँ गाउँ सुनसान भएको छ ।
उमेरले ८६ वर्ष पार गर्नुभएका म्याग्दीको बेनी नगरपालिका–२ बगरफाँटका मनबहादुर घिमिरे दशैँका पाँच दिन छोरा बुहारी र नाति नातिनीसँगै रमाउनुभयो । पोखरामा बसोबास गर्ने छोराबुहारी दशैँ पछि फर्केपछि फेरि उहाँ एक्लै हुनुभएको छ । श्रीमतीको मृत्युपछि एक्लै रहेका घिमिरेलाई खान लाउन र खर्च गर्न कुनै कमी छैन । एउटै कमी भनेको आफ्ना सन्तान साथमा नहुनु हो ।
उसो त छोरा बुहारीले आफूसँगै पोखरामा बस्न कर गर्दछन् । तर उनी आफ्नो थातथलो छोडेर पोखरा जान चाहँदैनन् । मनबहादुरकै जस्तो अवस्था छ सोही गाउँका ८७ वर्षीय खड्गबहादुर घिमिरे, ८९ वर्षीय बेदप्रसाद उपाध्याय, १०१ वर्षीय खड्गबहादुर थापा र ७९ वर्षीय टेकबहादुर कार्कीको पनि । उनीहरुका सन्तान कोही वैदेशिक रोजगारीमा छन् भने कसैले जवान छोरा गुमाउनुपर्दाको पीडा बोकेर बाँचिरहेका छन् ।
अध्ययन, रोजगार तथा विभिन्न कामले शहरी क्षेत्र बस्दै आएकाहरु दशैँ मनाउन गाउँ आएका थिए । चाडपर्व सकिएलगत्तै धमाधम फिर्न थालेपछि गाउँ सुनसान बन्न थालेको मंगला गाउँपालिका–२ रणबांगका हरिकृष्ण पौडेलले बताउनुभयो । ‘केही दिन गाउँघरमा निकै रमाइलो भयो। देश विदेशका आफन्तसँगको भेटघाटले दिन बितेको पत्तै भएन’,उहाँले भन्नुभयो, ‘दशैँ सकिएसँगै गाउँ आएकाहरू फर्किन थाले । हेर्दाहेर्दै त्यति रमाइलो गाउँ फेरि विरक्तलाग्दो भयो ।’
म्याग्दीका छ वटै स्थानीय तहका ग्रामीण क्षेत्रमा धान, कोदो भित्राउने समय भएको छ । गाउँमा मानिसहरु खासै छैनन् । कृषिमा जनशक्तिको अभाव भएपछि जमिन बाँझै राख्न किसान बाध्य छन् ।
बेनी नगरपालिका–२ का नारायण सापकोटा भन्छन्, ‘दशैँको समयमा गाउँमा जत्तिको रमाइलो कहीँ भएन । दशैँ सकिएसँगै गाउँ खाली भयो । अहिले गाउँमा युवा पुस्ता देख्नै मुस्किल छ । बूढाबूढी र बालबालिकाबाहेक अरू देखिँदैनन् ।’
गाउँका अधिकांश पोखरा, काठमाडौँ, बुटवल, चितवन, बेनीलगायत ठूला सहरमा बसाइँ गएको धौलागिरि गाउँपालिका–७ ताकमका हेम सुवेदीले बताए । गाउँमै गुणस्तरी शिक्षा, स्वास्थ्य र सञ्चारको राम्रो सुविधा भए बसाइँ जाने क्रम घट्ने मालिका–२ की मीना पुनको अनुमान छ ।
एक दशकअघिसम्म मालिका–५ देवीस्थान गाउँमा खेतीपाती गरेरै जीवन निर्वाह गर्ने धेरै थिए । अचेल हुने खानेहरु सबै बजार झर्न थालेको देवीस्थानका टेकबहादुर बूढामगरले बताए । धेरैको रोजाइ शहर हुँदा गाउँका खेतीयोग्य जमिन वनमाराले भरिएको उनको भनाइ छ ।
सदरमुकाम बेनीसँगै जोडिएको बगरफाँट गाउँमा विकासका पूर्वाधार र अवसरको कुनै कमी छैन । यहाँ व्यापार व्यवसायदेखि कृषि, पशुपालन तथा स्वरोजगारका प्रशस्तै सम्भावना छन् । तर यहाँका अनेकौं सम्भावनाप्रति स्थानीय युवाको रुची छैन । युवा अमेरिका, अष्ट्रेलिया, जापान, क्यानडालगायतका मुलुक पुगेका छन् ।
वैदेशिक रोजगारीका लागि साउदी अरब, कतार, यूएई पुगेका छन् । बचेका युवा शहरतिर छन् । दशैँ मनाउन जापानबाट पाँच जना आउँदा गाउँको रौनक बेग्लै भएको स्थानीय सुनिल थापाले बताए ।
नौ वर्ष जापान बसेर गाउँ फर्किएका थापा अहिले गाउँमै व्यवसाय गरेर बसेका छन् । उनीसहित १२ युवा मात्रै हाल गाउँमा छन् । तीमध्ये सात जना वैदेशिक रोजगारीका लागि जाने तयारीमा छन ्। गाउँमा ६० वर्षदेखि ९९ वर्षसम्मका वृद्धवृद्धाको सङ्ख्या दुईसय भन्दा बढी छ । महिला र बालबालिका छन् ।
‘गाउँ वृद्धाश्रम जस्तो देखिन्छ, बुढाबुढी बाहेक अरु देखिँदैनन् । मर्दापर्दा, दुःख विमार हुँदा खै खबर गर्ने मान्छे गाउँमा छैनन’, ७४ वर्षिय टेकबहादुर कार्कीले भने ।
विसं २०७८ को जनगणनाअनुसार जिल्लामा जम्मा परिवार संख्या २८ हजार ८३० रहेकामा कुल जनसंख्या एक लाख सात हजार ३३ छ । २०६८ को जनगणनाअनुसार जिल्लाको कुल परिवार संख्या २७ हजार सात सय ६२ रहेकामा त्यतिबेला कुल जनसंख्या एक लाख १३ हजार ६४१ थियो । पछिल्लो जनगणनामा परिवार सङ्ख्या बढे पनि जनसङ्ख्या घटेको छ।
पछिल्लो जनगणनाको नतिजाअनुसार जिल्लामा पुरुषको सङ्ख्या ५२ हजार एक सय ५३ रहेको छ भने महिलाको ५४ हजार ८८० रहेको छ । यसैगरी परिवारको औसत आकार ३.७१ प्रतिशते छ भने लैङ्गिक अनुपात प्रति सयजना महिलामा पुरुषको सङ्ख्या ९५.०३ प्रतिशत छ ।
जनघनत्व प्रतिवर्ग किलोमिटर ४७ जनाको बसोबास छ । वार्षिक जनसङ्ख्या वृद्धिदर ऋणात्मक रहेकोमा माइनस ०.५७ प्रतिशत रहेको तथ्याङ्क कार्यालय बागलुङले जनाएको छ । जनगणनामा अनुपस्थित (विदेशमा बस्ने) जनसङ्ख्यातर्फ कुल परिवार संख्यामध्ये आठ हजार ३२० रहेकामा जनसङ्ख्या भने १० हजार ७६६ रहेको तथ्याङ्कले देखाएको छ । जसमध्ये पुरुष आठ हजार ९६१ र महिला एक हजार आठ सय पाँच रहेका छन् ।
